yargılama yeteneğinde azalma ne demek?

Yargılama Yeteneğinde Azalma

Yargılama yeteneğinde azalma, bir kişinin mantıklı kararlar verme, sonuçları değerlendirme ve uygun davranışları seçme becerisindeki bozulmayı ifade eder. Bu durum, çeşitli nedenlerle ortaya çıkabilir ve bireyin günlük yaşamını önemli ölçüde etkileyebilir.

Nedenleri

Yargılama yeteneğinde azalmaya neden olabilecek birçok faktör bulunmaktadır. Bunlar arasında:

• Nörolojik Hastalıklar:
  • Demans (Örn: Alzheimer hastalığı)
  • Parkinson hastalığı
  • Frontotemporal demans
  • Multipl skleroz (MS)
  • Beyin tümörleri
  • Travmatik beyin hasarı (Kafa travması)
  • Felç (İnme)
• Psikiyatrik Bozukluklar:
  • Şizofreni
  • Bipolar bozukluk (özellikle mani döneminde)
  • Major depresif bozukluk
  • Anksiyete bozuklukları (şiddetli durumlarda)
  • Kişilik bozuklukları (Örn: Antisosyal kişilik bozukluğu, Borderline kişilik bozukluğu)
• Madde Kullanımı:
  • Alkol bağımlılığı
  • Uyuşturucu madde bağımlılığı (Örn: Kokain, Eroin)
• Metabolik Bozukluklar:
  • Hipotiroidizm
  • Hipertiroidizm
  • Karaciğer yetmezliği
  • Böbrek yetmezliği
  • Vitamin eksiklikleri (Örn: B12 vitamini eksikliği)
• Enfeksiyonlar:
  • Meningit
  • Ensefalit
  • HIV/AIDS
  • Sifiliz (ilerlemiş evrelerde)
• Yaşlılık:
  • Yaşlanma süreciyle birlikte beyin fonksiyonlarında doğal olarak meydana gelen değişiklikler.
• İlaçlar:
  • Bazı reçeteli veya reçetesiz ilaçların yan etkileri.

Belirtileri

Yargılama yeteneğinde azalmanın belirtileri, altta yatan nedene ve şiddetine bağlı olarak değişebilir. Yaygın belirtiler şunlardır:

• Karar vermede zorluk: Basit konularda bile karar vermekte güçlük çekme, kararsızlık.
• Kötü kararlar: Riskli veya mantıksız kararlar alma (Örn: Para yönetimi konusunda hatalar yapma, tehlikeli davranışlarda bulunma).
• Gerçekliği değerlendirmede zorluk: Gerçek ve hayal arasındaki ayrımı yapmakta zorlanma, sanrı veya halüsinasyon görme.
• Sosyal normlara uygunsuz davranışlar: Toplum içinde kabul edilemez davranışlarda bulunma, utanma duygusunda azalma.
• Dürtüsellik: Düşünmeden hareket etme, ani kararlar verme.
• Problem çözme becerilerinde azalma: Basit problemleri çözmekte bile zorlanma.
• Eleştirel düşünme becerilerinde azalma: Bilgileri analiz etme ve değerlendirme yeteneğinde azalma.
• Empati eksikliği: Başkalarının duygularını anlamakta zorlanma.
• Planlama ve organize etme becerilerinde azalma: Günlük işleri planlamakta ve organize etmekte zorlanma.
• Risk değerlendirme becerilerinde azalma: Tehlikeli durumları fark etmede zorlanma.
• Finansal konularda hatalar: Para yönetimi konusunda hatalar yapma, dolandırıcılığa açık hale gelme.
• Kişisel hijyen ve bakımda ihmal: Kendine bakmakta ve temizlik konusunda isteksizlik gösterme.

Tanı

Yargılama yeteneğinde azalmanın tanısı, bir dizi değerlendirme ve testin sonucuna göre konulur. Bu değerlendirmeler şunları içerebilir:

• Tıbbi Öykü: Hastanın tıbbi geçmişi, kullandığı ilaçlar, aile öyküsü ve mevcut semptomları hakkında bilgi toplanır.
• Fiziksel Muayene: Genel sağlık durumunu değerlendirmek için yapılır.
• Nörolojik Muayene: Sinir sistemi fonksiyonlarını değerlendirmek için yapılır.
• Psikiyatrik Değerlendirme: Hastanın ruhsal durumunu değerlendirmek için yapılır. MMSE (Mini Mental State Examination) gibi testler uygulanabilir.
• Bilişsel Testler: Bellek, dikkat, dil, problem çözme ve yürütücü işlevler gibi bilişsel yetenekleri değerlendirmek için yapılır.
• Görüntüleme Testleri: MR (Manyetik Rezonans Görüntüleme) veya BT (Bilgisayarlı Tomografi) gibi testler beyin yapısını ve fonksiyonunu değerlendirmek için kullanılabilir.
• Laboratuvar Testleri: Kan testleri, idrar testleri ve diğer laboratuvar testleri, metabolik bozuklukları, enfeksiyonları veya diğer tıbbi durumları belirlemek için yapılabilir.

Tedavi

Yargılama yeteneğinde azalmanın tedavisi, altta yatan nedene bağlı olarak değişir. Tedavi yöntemleri şunları içerebilir:

• İlaç Tedavisi: Altta yatan tıbbi veya psikiyatrik durumları tedavi etmek için ilaçlar kullanılabilir. Örneğin, Alzheimer hastalığı için kolinesteraz inhibitörleri veya memantin kullanılabilir.
• Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi (BDT) veya diğer terapi türleri, hastanın başa çıkma becerilerini geliştirmesine ve semptomlarını yönetmesine yardımcı olabilir.
• Rehabilitasyon: Fiziksel, mesleki veya konuşma terapisi, hastanın günlük yaşam becerilerini geliştirmesine ve bağımsızlığını artırmasına yardımcı olabilir.
• Destekleyici Bakım: Aile üyeleri, bakıcılar ve destek grupları, hastaya duygusal destek sağlayabilir ve günlük yaşam aktivitelerinde yardımcı olabilir.
• Yaşam Tarzı Değişiklikleri: Sağlıklı beslenme, düzenli egzersiz ve yeterli uyku, beyin sağlığını desteklemeye ve bilişsel fonksiyonları iyileştirmeye yardımcı olabilir.
• Madde Bağımlılığı Tedavisi: Madde bağımlılığına bağlı yargılama yeteneği azalması durumunda, detoksifikasyon, rehabilitasyon ve destek grupları gibi tedavi yöntemleri uygulanabilir.

Prognoz

Yargılama yeteneğinde azalmanın prognozu, altta yatan nedene, hastalığın şiddetine ve tedaviye yanıtına bağlı olarak değişir. Bazı durumlarda, tedavi ile önemli ölçüde iyileşme sağlanabilir. Diğer durumlarda, yargılama yeteneğinde azalma kronik ve ilerleyici olabilir.

Önemli Notlar

• Yargılama yeteneğinde azalma yaşayan kişilerin, yasal ve finansal konularda karar verme yetenekleri kısıtlanabilir. Bu nedenle, yasal vasi atanması gerekebilir.
• Yargılama yeteneğinde azalma yaşayan kişilerin, güvenliği ve refahı için sürekli gözetim ve destek gerekebilir.
• Yargılama yeteneğinde azalma, hem hasta hem de ailesi için zorlayıcı bir durumdur. Bu nedenle, destek gruplarına katılmak ve profesyonel yardım almak önemlidir.

Bu makale, yargılama yeteneğinde azalma hakkında genel bilgi sağlamaktadır. Kesin tanı ve tedavi için bir doktora danışmanız önemlidir.